Một bộ phim tài liệu khá hay và sát sườn cuộc sống mà mọi người nên xem. Nói về chứng rối loạn lo âu và việc lạm dụng thuốc chữa bệnh này và trầm cảm (Xanax). Xanax thực ra là tên hãng nổi tiếng nhất chứ loại thuốc là Benzodiazepines. Đây là loại thuốc an thần phổ biến nhất cho người bị rối loạn lo âu và trầm cảm. Giai đoạn ban đầu khi dùng nó, tưởng như thuốc tiên. Vì uống vào phát là mọi lo lắng sợ hãi lắng lại hết, mọi thứ trở nên nhẹ nhàng, tinh thần dịu lại và ngủ được cho dù có lúc ngủ mê mệt. Nhưng mà…
Mình rất quan tâm tới những phương pháp chữa rối loạn lo âu vì bố mình và mình cũng mắc chứng này. Nhưng ở thể loại nhẹ và phải có chuyện gì đó thì nó mới trigger. Ví dụ như mình việc chưa xong, hứa chưa làm, nhà bỗng nhiên có chuyện, đặc biệt là sức khỏe của thành viên trong gia đình, nợ chưa đòi được =))… Chứ có những người bị nặng luôn lo lắng và stressed mọi thứ, kể cả những việc không liên quan đến mình và những việc thậm chí không tồn tại, có thể đến từng cơn (panic attack) và khiến cho họ không thể function một cuộc sống bình thường, thì lúc đó mới cần tới thuốc. Thế nhưng chắc chắn những người đó không phải quá nhiều trong xã hội, vậy mà Xanax là loại thuốc kê đơn nhiều nhất trên nước Mỹ. Theo thống kê thì phải 1/5 dân số đã và đang được kê đơn thuốc này (mà nó cũng mang nhiều tên khác nhau nhưng cơ bản vẫn là Benzodiazepines). Mà cứ nghĩ xem, làm gì có nhiều người bị rối loạn nặng tới mức thế, chỉ có thể là kê vô tội vạ và bản thân người dùng cũng dùng vô tội vạ. Mà thuốc này dùng lâu năm hoặc cắt đứt bất ngờ, thì tâm sinh lý rối loạn, hành xử bất thường và cả dẫn tới tự tử. Không có bệnh tâm thần cũng thành bệnh tâm thần. Rồi cuối cùng nhiều người mắc chứng sa sút trí tuệ, Alzheimer. Chắc hẳn chúng ta nghe nhiều câu chuyện về các ngôi sao đột tử do dùng thuốc “giảm đau” và “an thần”. Vâng không gì khác chính là từ mấy cái thuốc này mà ra, nhiều loại được kê nặng và kèm theo cả các thành phần morphine, opioid kết hợp nên đi sớm là điều không tránh khỏi. Mà có sống thì cũng luôn hành xử kỳ lạ, bất thường (nên nhiều người có cuộc sống stressed cao như các ngôi sao hay bị kê mây loại thuốc này và họ cũng rất hay bị than phiền về những hành xử kỳ quặc trong công việc). Quả thật, sau khi mình xem xong cái phim thì mình chợt nhận ra là đúng khi mình còn ở Mỹ, mình thấy sức khỏe tâm thần của nhiều người bất ổn thật sự mặc dù không chắc có phải do họ dùng thuốc hay không. Nhưng nhiều người hành xử rất bất thường, khó hiểu, dễ bị kích động bởi thời cuộc và hậu quả là cả một cái xã hội phức tạp với nhiều tệ nạn và nhiều người bị tâm thần như vậy cũng một phần lớn là từ thói lạm dụng thuốc mà ra.
Nhiều bác sĩ lúc kê cũng vô đạo đức lắm. Họ kê cho xong việc, nhiều thì ăn phần trăm từ hãng dược, còn nhiều thì đôi khi nghe khó tin nhưng không cả biết hậu quả của loại thuốc đó. Trong phim, một nạn nhân kể lại khi dùng Xanax từ 3 miligrams giảm xuống 2 rưỡi một ngày, rồi sau chuyển sang Valium (cũng là một loại an thần). Thì tinh thần và cơ thể ngày càng sa sút, nhiều biểu tượng lạ, đi gặp tới 50 bác sĩ để chữa bác sĩ nào cũng bảo không phải tại do thuốc. Đến khi định nhảy từ vực xuống tự tử thì vì nhớ tới con mà gồng mình quyết tâm tự mình cứu mình, thì mới hiểu ra nguyên nhân, mà là mình tự tìm hiểu mà ra. Các hãng dược thì cũng không có nói cho bạn biết những hiệu ứng phụ kinh khủng của thuốc đâu. Xem quảng cáo trên TV thì chỉ thấy nó như thuốc tiên, và đánh trúng vào tâm lý bạn đang cần nó. Còn khi gặp bác sĩ, bạn cũng tin lời bác sĩ sái cổ, bác sĩ bảo được chắc là được! Bác sĩ có tâm thì tốt quá, mà bác sĩ không có tâm thì sẽ luôn cho bạn cái danh sách kê đơn dài dằng dặc.
Đương nhiên chứng rối loạn lo âu và trầm cảm ngày nay không chỉ tại thuốc. Nó phần lớn vẫn là tại sự hiện đại và hối hả của xã hội làm sức khỏe tinh thần của bạn căng thẳng. Mỗi ngày chỉ cắm mặt vào điện thoại ngẩng lên có khi đã hết ngày. Mà trong điện thoại thì nó cũng rất biết bạn hay xem cái gì, thích cái gì. Bạn xem một thứ buồn nó hiện ra một nghìn thứ buồn, xem xong có vui cũng thành trầm cảm. Xem thứ nhảm nhí thì đầu óc bạn cũng nhảm nhí. Rồi bạn lo lắng về một nghìn thứ báo chí tin tức ra rả vào đầu bạn 24/7. Chiến tranh, khủng hoảng kinh tế, ngộ độc thực phẩm, thiên tai, ô nhiễm môi trường… bạn lo cho bản thân bạn, con cái bạn, gia đình bạn. Rồi deadline, rồi thằng sếp mất dạy, khách hàng láo toét còn quỵt tiền… Đương nhiên chứng bệnh trầm cảm hay rối loạn lo âu nó cũng có ở trong gen di truyền và không thể tránh khỏi, nhưng cuối cùng vẫn là cái bản lĩnh của mình với nó tới được đâu.
Thực sự thỉnh thoảng mình lên mấy cơn rối loạn lo âu và cực kỳ ghét cái cảm giác đó, đôi lúc nghĩ có viên thuốc ở đây chắc làm một viên cho nó dịu lại. Nhưng may quá chưa có điều kiện dùng cái thuốc đấy nên cuối cùng nhận ra mình cố gắng tự control mình thì rồi cơn nó cũng qua và may thế mình vẫn…bình thường. Và có lẽ cái sự lo âu này nó đang là rất bình thường với muôn vàn người ngoài kia. Cứ nghĩ một người nông dân nghèo ở một nơi thật xa họ mắc chứng này, họ cũng chỉ chờ cho qua và họ lại sống khỏe. Còn một người ở thành phố, nơi tiếp xúc thuốc thang và bác sĩ quá dễ dàng, lên cơn một phát là đi gặp bác sĩ và uống thuốc, nên họ không đủ mạnh mẽ để tự điều khiển bản thân mình. Có lẽ chính vì thế nên cái thuốc tâm thần này bị kê đơn quá nhiều, và rất tiếc càng dùng thì càng phụ thuộc và càng tạo ra nhiều con người yếu đuối, bất ổn về sức khỏe tâm thần, xã hội thêm phần loạn lạc. À mà bây giờ mua thuốc đầy trên mạng, còn chẳng cần kê đơn của bác sĩ nữa. Mình tự chữa cho mình luôn, nhất là mấy người đã bị nghiện thuốc!
Như trong bộ phim có giải thích rất dễ hiểu, khi bạn dùng những loại thuốc an thần này, nó sẽ khiến cho một bộ phận tế bào thần kinh của bạn không cần phải hoạt động, bị tê liệt, vì thuốc đã làm thay cho chức năng của chúng hoặc làm tê liệt chúng. Lâu dần những tế bào này sẽ chết đi, thuốc làm thay cho tế bào của bạn, và nếu không có thuốc thì bạn sẽ không function được bình thường nữa. Mà thuốc thì còn hay bị phụ thuộc, càng dùng nhiều thì càng phải lên liều, vì nếu tế bào đã chết đi nhiều thì thuốc phải cần nhiều hơn. Đó cũng là lý do vì sao nhiều người bị sa sút trí tuệ.
Không đâu xa, chính người bạn thân nhất của mình bây giờ bên Mỹ. Bố của anh í bị Alzheimer, mà khả năng cao do việc dùng Xanax lâu năm. Anh bảo từ hồi bố dùng cái thuốc đó, anh í không cả nhận ra bố mình. Bố vẫn rất hoạt bát, nghĩ nhanh, luôn vui vẻ, từ lúc bị kê đơn có ngày ông cứ gục mặt xuống bàn, lơ mơ, nói năng vô lý, giận dữ bất thường. Hồi các bác í được kê đơn dùng thuốc này, hậu quả về thuốc vẫn chưa rõ ràng, bác sĩ thì kê vô tội vạ. Mất ngủ lo lắng tí cũng đã kê. Vậy nên nhiều thuốc tới giờ mới cho thấy rõ hậu quả. Trước giờ nhiều thuốc cứ qua một vài chục năm là mới cho thấy hậu quả kinh hoàng của nó mang lại.
Hồi bữa có ai xem cái phim the Queen’s Gambit chắc còn nhớ chi tiết cô bé bị nghiện cái thuốc an thần của trại mồ côi. Mặc dù họ nói rằng chi tiết đó là made up nhưng sự thực rất nhiều trại trẻ mồ côi họ cho trẻ em uống thuốc an thần (những loại thuốc trước đời của Xanax), để bọn trẻ dễ ngủ, không quấy khóc, dễ điều khiển. Cái madeup thì là cái đoạn uống vào thì thành thiên tài chơi cờ vua thôi 😀. Nhưng ngay trong phim ta cũng thấy hậu quả sức khỏe tâm lý mà những đứa trẻ ở trại mồ cô đó bị ảnh hưởng được mô tả rất rõ qua cuộc đời của nhân vật chính.
Quả thật bộ phim tài liệu này làm mình… lo lắng =)). Tại cách đây mấy năm mình cũng phải đưa bố đi khám rối loạn lo âu, và nếu mình không nhầm bác sĩ cũng kê cho loại thuốc tương tự (ở VN thì có thể nó mang nhiều cái tên khác nhau như là alprazolam (Xanax®), chlordiazepoxide (Librium®), clorazepate (Tranxene®), diazepam (Valium®), halazepam (Paxipam®), lorzepam (Ativan®), oxazepam (Serax®), prazepam (Centrax®), and quazepam (Doral®)…. (các bạn có thể google). Hiện tại thì bố có vẻ tạm ổn, vì thực ra cả bố mình và mình đều không phải là loại nghiêm trọng (đợt đó thì nặng do có chút biến cố sức khỏe gia đình), nhưng sau cố gắng vượt qua bằng ăn uống, tập thể dục thì lại ổn thôi. Thuốc có thể giúp đỡ được nhất thời và nên được dùng ngắn hạn, còn khi đã không điều khiển được mình mà thành dài hạn thì hậu quả thật vô lường. Quả thật mình thấy những thứ này mình cần phải hiểu biết hơn nhiều nữa. Nhiều người cứ nghĩ sức khỏe vật lý mới là quan trọng nhưng không hề đâu nhé, vào thời đại ngày nay thì lại càng phải quan tâm tới sức khỏe tâm thần. Mình không rõ ở Việt Nam tình trạng kê thuốc này là như thế nào? Nhất là với bệnh trầm cảm?
Nhưng sự thật thì đôi lúc bác sĩ không tin được thì… cũng tin vào ai. Thế nên bác sĩ thì vẫn phải cần nhưng mình nên trang bị hiểu biết cho mình càng nhiều càng tốt, tự mình bảo vệ lấy bản thân mình. Trừ những người có bệnh lý nặng và buộc phải phụ thuộc thuốc thang bẩm sinh ra. Còn lại nếu nó đến từ cuộc sống, mình cố gắng tự vượt qua và sống một cuộc sống càng ít phụ thuộc thuốc càng tốt, đó mới là một cuộc sống khỏe mạnh. Quay về với thiên nhiên càng nhiều càng tốt. Quan điểm của mình là thế.
Nói chung nói về đề tài này thì dài lắm, các bạn nên xem những bộ tài liệu này! Bài viết này không phải nói thay bác sĩ hay khuyên bảo bạn phải bỏ thuốc nào đó bạn đang dùng. Bài viết này nói lên cho bạn một khía cạnh quan trọng của vấn đề từ kinh nghiệm và nghiên cứu cá nhân, và khuyến khích bạn hãy tự tìm hiểu nhiều hơn nếu bạn đang là người trong cuộc hoặc bạn quan tâm!